90 lat przemyskiego harcerstwa

w służbie Bogu i Polsce 1909-1999

LESZEK MARIAN WŁODEK

/tekst z folderu wystawowego/

Harcerstwo przemyskie powstało z ruchu niepodległościowego. Jego służbę można podzielić na kilka okresów:

I. Walka o niepodległość 1909-1919

Powstało w konspiracji pod nazwą Oddziału Ćwiczebnego im. gen. D. Chłapowskiego w listopadzie 1909 r. przekształconego w działającą jawnie od 12 listopada 1911 r. I Przemyską Drużynę Skautową im. D. Chłapowskiego. Powołano też pluton II Przemyskiej Drużyny Skautowej im. K. Pułaskiego. I Przemyska Żeńska Drużyna Skautowa im. T. Kościuszki powstała w 1912 r. W celu koordynacji działalności drużyn powołano 15 listopada 1911 r. Komisję Skautową, następnie przekształconą w Miejscową Komendę i Radę Skautową. W marcu 1913 r. powstał Skautowy Komitet Jedności w Przemyślu, który zwrócił się do wszystkich drużyn skautowych, by te wystąpiły do Naczelnictwa Skautowego o przystąpienie do Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. W sierpniu 1914 r. starsi skauci wstępują do Legionów Polskich. W latach 1914-1915 w czasie oblężenia działalność organizacji została zawieszona. Reaktywowanie jawnej działalności nastąpiło w 1916 r. W 1917 r. w związku z rozwiązaniem Legionów, cześć starszych skautów, tworzy konspiracyjną organizację Związek Gimnazjalnej Młodzieży Niepodległościowej, przekształcony następnie w działający konspiracyjnie Oddział Polskiej Organizacji Wojskowej. 1 listopada 1918 r. skauci zdobyli dworzec kolejowy, następnie w nocy z 4/5 listopada obronili przed zajęciem Zasanie. 11 i 12 listopada 1918 r. walczą zbrojnie o wyzwolenie śródmieścia z rąk ukraińskich. 19 listopada biorą udział w walkach o wyzwolenie Lwowa. 13 grudnia 1918 r. ponownie bronią miasta, pod Niżankowicami, składając swe młode życie na ołtarzu Ojczyzny.

II. W wolnej Ojczyźnie 1919-1938

Walka nie zakończyła się z odzyskaniem Niepodległości. Trzeba było jej bronić zbrojnie w latach 1919-1920. Starsi harcerze walczyli w Wojsku Polskim, młodsi na miejscu w Ochotniczej Legii Obywatelskiej, a harcerki w Ochotniczej Legii Kobiet w 1920 r. Po wyzwoleniu powstały oddzielne Komendy Hufca Żeńskie i Męskie. W 1923 r. tworzy się Wolne Harcerstwo, a w 1930 r. Gromada Czerwonego Harcerstwa. Hufiec rozszerza teren swego działania w 1932 r. na powiat przemyski i dobromilski oraz Radymno w powiecie jarosiawskim. W 1933 r. hufiec męski posiada 16 drużyn z 503 harcerzami, a hufiec żeński 8 drużyn z 370 harcerkami oraz 121 zuchami. W 1936 r. utworzono Kolo Byłych Skautów Uczestników Walk o Niepodległość w latach 1910-1918.

III. Przeciw przemocy 1939-1944

W czasie Kampanii Wrześniowej 1939 r. harcerze zdolni do noszenia broni walczą w Wojsku Polskim -natomiast harcerki i młodsi harcerze uczestniczą w Pogotowiu Wojennym Harcerzy. Po zakończeniu działań wojennych miasto od 28 IX 1939 r. do 27 VI 1941 r. jest podzielone rzeką San na okupację niemiecką i sowiecką. Pod okupacją sowiecką w grudniu 1939 r. powstaje Harcerska Organizacja Niepodległościowo-Wojskowa przekształcona w styczniu 1940 r. w Komendę Hufca (Roju) Szarych Szeregów. Reaktywowano trzy drużyny męskie. Równocześnie pod okupacją niemiecką działają od 1939 r. grupy harcerskie: „Lipowica", Samodzielna Tajna Organizacja Studencka (STOS) oraz od 1941 r. Koło Przyjaciół Nauk. W 1939 r. działa też Komenda Hufca (Roju) Szarych Szeregów. Początkowo reaktywowano jedną starszoharcerską drużynę składającą się z zastępu męskiego i żeńskiego. 1 listopada 1941 r. połączono oba hufce. W połowie 1942 r. ma miejsce reorganizacja hufca. Dokonano podziału wiekowego harcerzy na „Zawiszaków" od 12 do 14 lat. Bojowe Szkoły od 15 do 17 lat i Grupy Szturmowe od 17 lat wzwyż, l lipca 1944 r. stan hufca wynosi 81 harcerzy. Hufiec harcerek występuje pod kryptonimem Organizacja Harcerek 1939-1940, Związek Koniczyn 1940-1943 i Bądź Gotów 1943-1944. Harcerki reaktywowały dwie drużyny: samarytańską i łączności, razem 49 członkiń.

IV. Prześladowanie i zniewolenie 1945-1958

Po wyzwo leniu w latach 1944-1949 utworzono legalne harcerstwo. Jest to okres likwidacji dawnego harcerstwa, odsunięcie od pracy instruktorów, więzienie i utrata życia. W 1947 r. stan hufca męskiego wynosił 20 drużyn z 587 harcerzami i 8 gromad z 123 zuchami . W 1948 r. stan hufca Żeńskiego liczył 12 drużyn ze 348 harcerkami i 6 gromad z 131 zuchami. Równocześnie część kadry instruktorskiej pozostała w działających w konspiracji organizacjach występujących pod nazwami: Związek Harcerstwa Polskiego Krajowy 1944-1945, Odsiecz Lwowa 1945-1947, Klub Dyskusyjny (instruktorski) 1945-1947 i Generalna Konfederacja Niepodległej Polski (kryptonim - „Baza Jadwiga") 1947-1949. W miejsce dotychczasowej organizacji powołano Organizację Harcerską Związku Młodzieży Polskiej (1950-1955) i Organizację Harcerską Polski Ludowej (1956-1958). Po upadku kultu jednostki nastąpiło wypuszczenie więźniów politycznych i zezwolono na włączenie do pracy byłych działaczy.

V. Powrót do tożsamości 1959-1979

Wraca dawna kadra instruktorska- Przy wrócona zostaje samodzielność organizacyjna i metody pracy harcerskiej. Treść ideologiczna pozostaje jednak nie zmieniona. W 1972 r. powołany zostaje Krąg Starszoharcerski, który jest nośnikiem wartości chrześcijańskich i patriotycznych. Jest płaszczyzną prowadzenia działalności duszpasterstwa harcerskiego nie tylko wśród starszych instruktorów, ale i młodzieży. W 1975 r. powołano w Przemyślu Komendę Chorągwi. Powstał też Hufiec Ziemi Przemyskiej zrzeszający harcerzy i harcerki.

VI. Droga odrodzenia 1980-1999

Okres ten charakteryzuje się rozbiciem w ruchu na Związek Harcerstwa Polskiego i Zwiazek Harcerzy Rzeczypospolitej. Następuje też podział seniorów na dwa odrębne kręgi: im. A- Kalinowicz oraz im. J. Drysiowej. Komenda Chorągwi ZHP w 1987 r. zrzeszała 10 hufców 453 drużyny z 15 208 harcerzami, 42S gromad z 10 902 zuchami i 43 kręgi z 696 instruktorami. W tym samym roku hufiec przemyski obejmował 10 gmin i zrzeszał 128 drużyn z 3 396 harcerzami, 108 gromad z 2 951 zuchami i 121 instruktorów. W 1992 roku uległa likwidacji przemyska chorągiew, a w 1996 roku powołano Krąg Stowarzyszenia Szarych Szeregów im. J. Kruka w Przemyślu. Nastąpił powrót pod względem ideologicznym i metod pracy, do służby Bogu i Polsce. Punktem zwrotnym była akcja „Bohater" i przyznanie w 1997 r. Komendzie Hufca Ziemi Przemyskiej ZHP imienia Orląt Przemyskich. W ostatnich latach dał się zauważyć spadek liczby członków, w związku z zachodzącymi zmianami społeczno-ustrojowymi.