(...)

 W końcu Szeptycki decyduje się na głośny list pasterski Ne ubyj! bardzo dobrze przyjęty przez polskie podziemie — choć wydaje się zupełnie niesłusznie

Nie tyczył on przecież spraw polskich, które dopiero zaczynały nabierać niedobrych dla Polaków konsekwencji, lecz walk bratobójczych w samym obozie ukraińskich faszystów. Data napisania tego listu jest czasami fałszowana, przesuwa się ją o jeden rok — choć faktycznie list został zredagowany 21 listopada 1942 roku, kiedy UPA jeszcze nie rozwinęła w pełni antypolskiej czystki etnicznej .

Nie wszyscy też, którzy ów list eksponują, wiedzą (albo wiedzą lecz celowo zatajają), że został on napisany na kategoryczne żądanie władz niemieckich (osobiście Wachtera), a nie z potrzeby sumienia Kyr Andreja. Chodziło w nim o niezabijanie przez Ukraińców żołnierzy niemieckich, a także o zaprzestanie rewolwerowych porachunków między banderowcami i melnykowcami.

(...) 

1 lipca 1941 w katedrze św. Jura odbyło się nabożeństwo dziękczynne za „oswobodzenie” Lwowa [przez Niemców- P.J.] . Na zakończenie, po odśpiewaniu nakazanej przez-metropolitę pieśni „Ciebie Boże chwalimy”, zebrany tłum, zaczadzony złudną nadzieją, odśpiewał Mnohaja lita. W licznych cerkwiach duchowieństwo odprawiało modły za pomyślność niemieckiego oręża. W czasie tych nabożeństw odczytywano list pasterski Szeptyckiego, z datą 1 lipca, w którym witał powstałe, w jego mniemaniu, do życia „niepodległe państwo ukraińskie” oraz armię niemiecką, którą nazywał „wyzwolicielką”.

„Z woli Najpotężniejszego i Najmiłosierniejszego Boga w Trójcy Jedynego — pisał metropolita — rozpoczyna się nowa era w życiu państwowym sobornej, samostijnej Ukrainy. Zgromadzenie narodowe, które zebrało się w dniu wczorajszym, utworzyło i ogłosiło historyczny akt. Powiadamiam ciebie narodzie ukraiński o tym wysłuchaniu błagalnych modłów, wzywam ciebie do przejawiania wdzięczności dla Najwyższego, wierności dla Jego Cerkwi i posłuszeństwa dla władzy. Czasy wojny wymagają jeszcze liczniejszych ofiar, ale dzieło rozpoczęte w imię Boże… zostanie doprowadzone do szczęśliwego końca. … Niezwyciężoną armię niemiecką witamy jako wyzwolicielkę… Utworzorzonej władzy gwarantujemy bezwzględne posłuszeństwo. Uznajemy zwierzchnikiem władzy krajowej zachodnich obwodów Ukrainy pana Jarosława Stećkę”.

W ten sposób głowa cerkwi grekokatolickiej realizował daną obietnicę, poprze „koalicyjną władzę ukraińską”. Koalicyjną? Owszem, można tak mówić — choć pozory tej koalicyjności miały kamuflować rzeczywisty dyktat OUN. Ale to nie wszystko. Angażując się w tę antypolską przecież awanturę, metropolita złamał przysięgę złożoną na ręce Prezydenta RP, a także Konkordat, który rotę przysięgi zatwierdził.



Kolejny list pasterski Szeptyckiego z 5 lipca zaczynał się od słów:

„Z woli Wszechmogącego i Najmiłosierniejszego Boga zaczyna się nowa epoka w życiu naszej ojczyzny. Zwycięską armię niemiecką, która zajęła już niemal cały kraj, witamy z radością i wdzięcznością za oswobodzenie od wroga”.

Szczerze o tym przekonany metropolita pisał, że właśnie ta armia, jak w pierwszej wojnie światowej, pomoże Ukraińcom odbudować samostijną Ukrainę. Chyba nie by jeszcze wówczas, urzeczony „aktem odbudowy państwowości ukraińskiej”, świadomy prawdziwych zamiarów okupanta. Łudził się, że oto spełnia się akt woli Bożej — wymodlonej przez całe pokolenia. Przeto w dalszej części pisał:

„W tej ważnej, historycznej chwili, wzywam was do wdzięczności Bogu, wierności dla Jego Cerkwi, posłuszeństwa dla władzy, usilnej pracy dla dobra ojczyzny”.

Arcywładyka apelował:

„Wszyscy, którzy czują się Ukraińcami i chcą pracować dla dobra Ukrainy, niechaj zapomną o partyjnych różnicach, niechaj pracują w jedności i zgodzie nad odbudową tak bardzo zniszczonego przez bolszewików naszego życia ekonomicznego, oświatowego i kulturalnego. W Bogu nadzieja, że na podwalinach solidarności i usilnej pracy wszystkich Ukraińców powstanie soborowa Ukraina nie tylko jako wielkie słowo oraz idea, ale jako żywy, zdolny do istnienia, zdrowy, potężny organizm państwowy, zbudowany ofiarą życia jednych i mrówczą pracą, żelaznym wysiłkiem i trudem —drugich”.

Nie zapomniał też metropolita o tym: komu Ukraińcy to wszystko zawdzięczają:
 „Żeby Najwyższemu podziękować za wszystko, co nam dał — pisał — i uprosić potrzebnych łask na przyszłość, każdy duszpasterz odprawi w najbliższą niedzielę… dziękczynną Mszę Świętą, a po pieśni »Ciebie Boże chwalimy« zaintonuje mnoholitije zwycięskiej armii niemieckiej…”.

Działając na rzecz jedności narodowej, którą należało (o czym przekonał się arcywładyka wysłuchawszy relacji bp. Slipyja z pobytu w Proświcie) montować, poczynając od OUN, metropolita skierował 2 lipca 1941 roku list do Melnyka. Sądził, jak się wydaje, że swoim autorytetem będzie w stanie zgalwanizować OUN, której już nigdy zjednoczyć się nie udało.

„Wielce Szanowny Panie Pułkowniku —pisał. —Cała społeczność ukraińska domaga się Pańskiego porozumienia z Banderą oraz zlikwidowania tak bardzo szkodliwego dla sprawy ukraińskiej rozdarcia”.

Rozdarcie na dwie zwalczające się nożami i rewolwerami organizacji Ukraińców wschodniomałopolskich uzna-wał za główne niebezpieczeństwo chwili, które może doprowadzić nawet do wojny domowej. Czy jest w tym logika i sens:

„aby OUN przyniosła nam — pisał dalej — po niewoli bolszewickiej wojnę domową i wszystkie nieszczęścia, które wojna ta ze sobą niesie”.

Postanawia więc autokratycznie i jak surowy ojciec, który godzi poróżnione dzieci, sam zawyrokować. Przeto pisze:

„Uznajemy p. Jarosława Stećkę jako Pańskiego i p. Bandery podwładnego —nie wnikając w wasze wewnętrzne spory. Proszę przyjąć to do wiadomości. Oczekujemy odpowiedzi o waszym wspólnym porozumieniu”.

Metropolita nie zakończył myśli, nie użył żadnej groźby, ale oponenci mogli się domyślać, mogli się spodziewać, że Kyr Andrej cofnie któremuś swoje poparcie, a to mogło oznaczać najgorsze. Mimo tej groźby sprawa jedności OUN nie posunęła się ani o krok. Nigdy przedtem ani później nie zredagował tylu listów pasterskich w ciągu dziesięciu dni. Ta wielka płodność świadczyła o ogromnym podnieceniu i napięciu, w jakim żył arcywładyka uznający potrzebę sięgania po pióro

(…)

W taki sposób niejako automatycznie Szeptycki znalazł się po stronie melnykowców. Na ten fakt wskazuje również, zaskakujacy w swej treści, adres gratulacyjny wysłany do Hitlera 23 września 1941 roku z okazji zajęcia przez Wehrmacht Kijowa.

„Jego Wysokość Fuhrer Wielkiej Rzeszy Niemieckiej Adolf Hitler.
 Berlin. Kancelaria Rzeszy”.

Tak list został zatytułowany. A oto jego treść:

„Wasza Ekscelencjo!
 Jako zwierzchnik grekokatolickiej Cerkwi, przekazuję Waszej Ekscelencji serdeczne poważania z okazji zajęcia stolicy Ukrainy, złotowierzchniego miasta nad Dnieprem — Kijowa… Widzimy w Panu niezwyciężonego wodza niezrównanej i sławnej Armii Niemieckiej. Sprawa zniszczenia i wykorzenia bolszewizmu, jaką Pan, jako Fuhrer Wielkiej Rzeszy Niemieckiej przyjął za w tym pochodzie, zaskarbia Waszej Ekscelencji wdzięczność całego chrześcijańskiego świata. Ukraińska Cerkiew grekokatolicka wie o historycznym znaczeniu potężnego ruchu Narodu Niemieckiego pod Pańskim kierownictwem. Będę się modlił do Boga o błogosławieństwo zwycięstwa, które stanie się rękojmią trwałego pokoju dla Waszej Ekscelencji, Armii Niemieckiej i Niemieckiego Narodu.

Z osobistym szacunkiem
 Andrzej hrabia Szeptycki — metropolita”


Jest to dokument kompromitujący — choć apologeci Szeptyckiego uważają inaczej. Metropolita był antykomunistą i życzył klęski Związkowi Sowieckiemu liczył też na niemiecką życzliwość względem Ukraińców. Listem swoim chciał zwrócić uwagę Hitlera na „problem ukraiński” i przychylnie go do niego nastroić. W bardzo podobnym tonie był też zredagowany list kijowskiej URN podpisany m.in. przez Szeptyckiego i wysłany na ręce Hitlera w listopadzie 1941 r. Gdy kardynał Tisserant otrzymał kopię tego listu (dokładnie 23 marca 1942) przekonany, że jest to fałszywka zmajstrowana aby pogrążyć metropolitę. Nie wiedział jeszcze, że Szeptycki podpisze jeszcze jedno pismo URN do Hitlera z dnia 14 stycznia 1942 roku — co oznaczało także jego podpis pod wyrokiem śmierci na ten organ. List bowiem mówił o niepodległości Ukrainy, gdy tym czasem Hitler już widział tę krainę jako kolonię niemiecką.

 (...)

Z Szeptyckim rozmawiał także gen. Kazimierz Sawicki-„Prut” — komendant Obszaru Lwowskiego AK, ale ta rozmowa go rozczarowała. Sekretarka szefa sztabu AK tego obszaru Zofia Szwabowicz-„Klaudia” notuje w opracowaniu Wspomnienia z pracy AK: „Delegatura rządu polskiego w Londynie zleciła »Dziadkowi« (gen. Sawickiemu — E.P.) doprowadzić do porozumienia i ugody z Ukraińcami. W tym celu miał on spotkanie z abp. Andrzejem Szeptyckim. Po rozmowie jednak oświadczył, że nie będzie (więcej) pertraktował z człowiekiem, trzymającym nóż w ręku”. I dalej: „Gdy z dnia na dzień zwiększała się liczba zamordowanych… wówczas Niemcy, obawiając się zamieszek na tyłach frontu, spowodowali, że abp Szeptycki wezwał na kazaniu rodaków, by nie mordowali «braci w Chrystusie«. Ukraińcy po wyjściu z cerkwi św. Jura komentowali, że „Lach to nie brat”.

Relację uzupełnia ppłk dypl. Henryk Pohowski — szef kontrwywiadu Obszaru Lwowskiego AK w opracowaniu Wspomnienia z pracy konspiracyjnej w Sztabie Obszaru Południowo-Wschodniego Armii Krajowej (1941-1944). „Ponieważ dość często zdarzały się napady na kościoły katolickie — pisze — w czasie niedzielnej sumy, przy czym podpalano kościoły, mordowano wiernych z kobietami i dziećmi oraz księżmi, podejmowaliśmy szereg interwencji u metropolity Szeptyckiego, dla uzyskania listu pasterskiego w tej sprawie. Nie uzyskaliśmy jednak niczego”.

 (...)

 Jednocześnie metropolita przypomniał sobie zakonnicę-bazyliankę, która go zapewniała o zwycięstwie Hitlera — bo miał jej o tym „powiedzieć sam Bóg Ojciec”. Starzec uczepił się tej iluzji i napisał list do Hitlera. List jest pełen pocieszenia dla przegrywającego fuhrera i być może w ten oryginalny sposób również i sobie władyka dodawał otuchy.

„Wasza Ekscelencjo! — pisze w nim. — Niżej podpisany ukraiński arcybiskup obrządku bizantyjskiego we Lwowie, od wielu lat zna pewną kobietę, która też już wiele lat entuzjazmuje się Fuhrerem i zawsze za Niego się modli. Ta kobieta jest prorokinią mającą często tajemne widzenia, które według zasad mistycznej teologii mogą być uważane za słowa Najwyższego. Kobieta ta prosi mnie o napisanie pisma. Czynię to z ochotą w nadziei, że tym samym spełniam swój obowiązek wobec Waszej Ekscelencji. Prorokini tej powiedziano wiele: Hitler w pokorze prosił mnie o zwycięstwo. Będzie on wysłuchany i zdobędzie największą na świecie sławę, jeżeli wypełni to, czego od niego wymagam. Powinien on w pełnej jednomyślności z głową chrześcijań-stwa, Jego Świątobliwością papieżem rzymskim, pomóc chrześcijaństwu w uzyskaniu zwycięstwa… Jeżeli Wasza Ekscelencja zechce uzyskać więcej danych, tedy jestem do usług.

Waszej Ekscelencji oddany sługa Andrzej Szeptycki, arcybiskup”.

Odpowiedź, jak tego należało się spodziewać, nie nadeszła.

Na wniosek postulatów ukraińskiego redemptorysty, ojca dra Mychajła Hryncyszyna z Kanady, dotyczących beatyfikowania JE ks. abpa Andreja Szeptyckiego -lwowskiego metropolity obrządku greckokatolickiego we Lwowie, został otwarty przez Watykan 5 grudnia 1958 roku informacyjny proces beatyfikacyjny – Congregatione per le Cause Dei Santi Romo SCV. Postać metropolity jest niezwykle kontrowersyjna i złożona, może stanowić również zagadkę psychologiczną.

Niewątpliwie był postacią wybitną i ambitną. Dla jednych był autorytetem, uwielbiany przez rusińsko-ukraińskie środowiska szowinistyczne i nazywany „Wielkim metropolitą”, „Ojcem”, dla drugich ukraińskich historyków przeciwnego obozu był „kolaborantem”. W polskich środowiskach nie posiadał autorytetu i był nazywany pogardliwie przez niektórych „Szepetiuch” lub „Perekińczyk”, względnie „Renegat”.

Metropolita Szeptycki uważany był za współodpowiedzialnego za śmierć setek tysięcy zarówno Polaków, Żydów, Ormian, Rosjan, jak i swoich rodaków -Ukraińców, którzy nie zgadzali się z zasadami ideowymi, i zbrodniczą praktyką OUN i UPA. Wydaje się, że metropolita Szeptycki ponosi moralną odpowiedzialność za ludobójstwo popełniane przez OUN-UPA, przede wszystkim na polskich obywatelach.

W tej sytuacji zrozumiałe jest, że otwarcie informacyjnego procesu beatyfikacyjnego spotkało się z licznymi protestami w myśl K. 1446 Kodeksu Prawa Kanonicznego w związku z zarzutem, iż JE abp A. Szeptycki, jako lwowski metropolita obrządku greckokatolickiego nie dopełnił obowiązków na nim ciążących w świetle K. 436 1 , K. 1717 1, K. 1446 1, a także zaniedbał stosowanie postanowień K. 1311 i K. 1337, przy czym osobowość JE może być w ostrej sprzeczności z wymogami K. 276 1, a zatem nie może być w imię PRAWDY, MIŁOŚCI i SPRAWIEDLIWOŚCI wyniesiony na ołtarze.

Jednym z protestujących był Prymas Polski, kardynał Wyszyński, który pierwszy protest złożył jeszcze w roku 1958, drugi natomiast w roku 1962. Protestowali przeciwko beatyfikacji metropolity Szeptyckiego zarówno świeccy , jak i duchowni, np. ks. kanonik Władysław Żak, proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Lwowie-Skniłowie, sąsiadujący z posiadłościami metropolity i znający z tego tytułu wiele istotnych szczegółów z jego osobowości i działalności. Za pośrednictwem kardynała bpa Bolesława Kominka z Wrocławia, ks. W. Żak otrzymał pisemne podziękowanie od Papieża Pawła VI z nadaniem mu tytułu szambelana wraz z obietnicą, że Szeptycki nigdy nie będzie beatyfikowany.

Głównym czynnikiem sprawczym zbrodni ludobójstwa, popełnionej przez OUN i UPA, była nienawiść zrodzona w duszach naszych pobratymców z inspiracji ounowskiego szowinizmu ksenofobicznego a realizowana przez Cerkiew greckokatolicką, na czele której stał właśnie lwowski metropolita Szeptycki. Mitem zaś są rzekome krzywdy – jako główny czynnik sprawczy – czy niewłaściwa polityka władz II RP w stosunku do mniejszości narodowych.




 Jego Eminencja
 Ksiądz Kardynał Stanisław Dziwisz
 Metropolita Krakowski

Wasza Eminencjo !
 Dostojny Księże Kardynale !

Ośmielam się napisać do Waszej Eminencji, ponieważ zapoznałem się z treścią listu pani prof. dr hab. Marii H. Szeptyckiej, w którym to liście pani profesor zwraca się do Waszej Eminencji z prośbą “o przekonanie księdza Tadeusza Isakowicza – Zaleskiego, że jego wystąpienia na tematy polsko – ukraińskich stosunków w czasie II wojny światowej są szkodliwe, nie służą prawdzie oraz boleśnie ranią naszą rodzinę”.

W zaistniałej sytuacji zwracam się do Waszej Eminencji z prośbą, aby sprawiedliwie ocenił działalność księdza Tadeusza Isakowicza – Zaleskiego w zakresie poruszanym przez panią profesor Szeptycką i stosownie do tej oceny stanął w Jego obronie.

Nie jest bowiem prawdą, że wystąpienia księdza Tadeusza Isakowicza – Zaleskiego “są szkodliwe” dla stosunków polsko – ukraińskich. Zapewne są szkodliwe dla stosunków z niegodnymi miana ludzi ludobójcami, którzy mordowali m. in. moje siostrzane rodzeństwo w sierpniu 1943 roku we wsi Mohylno ( Dyzio, Boguś i Tereska Gaczyńscy, wiek odpowiednio 10, 8 i 6 lat oraz niemowlę nieznanego imienia w wieku 6 dni). Zapewne Juchym Orluk, syn Prochora, urodzony w 1907 roku w Mohylnie, który własnymi rękami zamordował sześcioletnią Tereskę Gaczyńską, sześciodniowe niemowlę i matkę niemowlęcia Marcelinę Gaczyńską oraz Fiszczuk Mychajło, syn Archypa, urodzony w 1907 roku w Mohylnie, który w czasie mordowania pilnował, aby żadna z ofiar nie uratowała się ucieczką przez okna oraz Łuciuk Wołodymyr, syn Wasyla z Marcelówki, który z ramienia tzw. UPA organizował i kierował ludobójczą akcją w Mohylnie – podpisaliby się pod podobnego typu apelem.

Oni na pewno żądaliby, aby Wasza Eminencja zabronił księdzu Isakowiczowi mówić prawdę, a ich rodziny być może czują się “boleśnie zranione” przypominaniem haniebnych czynów swych ojców i dziadków. Oni woleliby być uznani za kombatantów i godnych szacunku bohaterów. Ja osobiście nie chcę mieć żadnych stosunków z ludźmi takiej kategorii. Ja wolę mieć dobre stosunki z tym Ukraińcem, który w Mohylnie po wydaniu przez Łuciuka Wołodymyra, dowódcy tzw. UPA, rozkazu mordowania polskich rodzin – pod pretekstem zaopatrzenia się w narzędzie mordu – pobiegł i w ostatniej chwili ostrzeżeniem “uciekajcie natychmiast, już do was idą” uratował życie rodzinom Bernackich i Szewczuków, z ukraińskimi sąsiadami rodziny mojej Mamy w Marcelówce Tolkiem i Ziuńką Giergielami, którzy dwukrotnie uratowali rodzinę Zarembów, z tymi wszystkimi Ukraińcami, którzy są prawdziwymi bohaterami i o których pisze historyk Romuald Niedzielko w książce “Kresowa Księga Sprawiedliwych”.

Jak Wasza Eminencja zechce zauważyć, nie postrzegam narodu ukraińskiego jako monolitu, który można by określić jednoznacznie mianem zbrodniczego lub nie, co sugeruje de facto pani profesor Szeptycka, używając na określenie zorganizowanej przez OUN i UPA ludobójczej akcji eufemizmu “konflikt polsko-ukraiński”. Z mojej rodzinnej perspektywy nie było żadnej wojny polsko – ukraińskiej, byli Ukraińcy mordercy, byli Ukraińcy zbawcy, Wasza Eminencja lepiej niż ja wie, którzy podążali drogą Chrystusa. Jest wysoce prawdopodobne, że wspomniani wyżej Orluk Juchym i Fiszczuk Mychajło zeszli ze ścieżki chrześcijańskiego miłosierdzia i złamali boskie przykazanie, ponieważ ich pasterze – duchowni grekokatoliccy i prawosławni – głosili w cerkwiach nienawiść i wmawiali swoim owieczkom, że zabicie “Lacha” grzechem nie jest ?

Z drugiej strony lokalny watażka tzw. UPA Łuciuk Wołodymyr groźbą użycia siły zmobilizował ich do tzw. UPA i za nie wykonanie rozkazu mordowania Lachów groził śmiercią ?

Tutaj dotykam kwestii moralnej odpowiedzialności Metropolity Andrzeja Szeptyckiego. Nie piszę o kolaboracji z okupantami, bo ta kwestia jest oczywista. Nie jestem historykiem, napiszę więc tylko to, co zostało zauważone i przekazane przez moją rodzinę. Otóż w kwietniu 1943 roku ukraiński duchowny podczas symbolicznego pogrzebu państwa polskiego przemawiając do zgromadzonych ukraińskich mieszkańców wsi Mohylno powiedział: “jednej nacji (żydowskiej) już na naszej ukraińskiej ziemi nie ma, jeszcze pozostała druga !” Świadkiem tego była pani Szewczuk, mieszkająca obok cerkwi. Natomiast Adolf Mizerski z Marcelówki latem 1943 roku został wyznaczony jako furman do zawiezienia Ukraińców z swojej wsi na zebranie do cerkwi w Mohylnie. Piszę “zebranie”, ponieważ – przypuszczam, że Wasza Eminencja zgodzi się ze mną – trudno nazwać nabożeństwem ceremonię poświęcenia narzędzi mordu, noży i siekier. Dlatego ośmielę się napisać, że w cerkwi w Mohilnie w 1943 roku odbyło się “bezbożeństwo” prowadzone przez chrześcijańskiego kapłana.

Tak pokrzepieni “duchowo” uczestnicy “bezbożeństwa” chcieli natychmiast zamordować furmana Adolfa Mizerskiego, jednak znowu z rzekomego frontu “konfliktu polsko – ukraińskiego” wyłamał się Ukrainiec Bołwach, który nie mogąc otwarcie wystąpić przeciwko słowom “kapłana” i przeciwko terrorowi UPA – użył podstępu, twierdząc, że owszem, należy “Lacha” zamordować, ale nie teraz, później….

Naiwna pani Bernacka z Mohilna zbierała po wsi kurze jaja, aby zanieść je “batiuszce” i prosić o odprawienie mszy w intencji powstrzymania mordowania ludzi, co wobec faktu odprawiania “bezbożeństwa” było nierealne.

Tak więc morderca Juchym Orluk, który ukończył trzy klasy szkoły powszechnej, z drogi Chrystusa został sprowadzony przez swego duszpasterza zachętą i “rozgrzeszeniem”, a przez władzę świecką – watażków z UPA – groźbą śmierci za nieposłuszeństwo.

Należy przypuszczać, że Metropolita Andrzej Szeptycki był w tym okresie najlepiej wykształconym człowiekiem. Powinien był przewidzieć, że analfabecie Fiszczukowi Mychajło i absolwentowi trzech klas Orlukowi Juchymowi należało w liście pasterskim “Nie zabijaj” wyraźnie powiedzieć – “Pamiętaj – Lach, Żyd, Czech, Ormianin, Ukrainiec – to Twoi bracia w Chrystusie”. Tego niestety nie napisał. Chociaż napisał tak wiele. Pamiętam z lekcji religii zalecenie Chrystusa – “niech mowa wasza będzie – tak, tak – nie, nie – wszystko co ponadto, od diabła pochodzi”.

Doświadczenia tych strasznych czasów uczy nas, że należy pilnie strzec się, by nie zejść z drogi Chrystusa, bo może zdarzyć się, że nawet osoby duchowne będą próbowały wieść nas całkiem inną drogą, tak jak przydarzyło się Orlukowi i Fiszczukowi. Wydaje się, że poznać tych fałszywych proroków zupełnie łatwo, poprzez ich rozmijanie się z nauką Chrystusa.

Po pierwsze prawda. Ja, Tokarczuk, będę starał się trzymać tego kryterium, tacy kapłani jak ksiądz Isakowicz – Zaleski z Radwanowic lub ksiądz Puzon z Hrubieszowa będą zawsze moimi przewodnikami. Fiszczuk i Orluk musieli wybierać pomiędzy "nie zabijaj" i "zabijaj", a ja, Tokarczuk, mogę mówić prawdę lub kłamać, mogę dać posłuch prawdzie lub kłamstwu.

W tej konkretnej sprawie ksiądz Isakowicz – Zaleski mówi:
 Ofiarom – pamięć i cześć,
 Polsce i Ukrainie – przyjażń i zgoda,
 OUN, UPA i SS “Galizien” – hańba i potępienie.

Dlatego uważam, że pani Szeptycka pomyliła się bardzo, pisząc swój list mający de facto zakneblować usta księdzu Isakowiczowi – Zaleskiemu. Gdyby tak się stało, dla licznej rzeszy ludzi z rodzin dotkniętych strasznym doświadczeniem ludobójstwa zorganizowanego przez OUN i UPA będzie to kolejny cios, wzmagający poczucie krzywdy spowodowane wieloletnią zmową milczenia. Ta zmowa milczenia dla mnie osobiście skutkuje tym, że Państwo Polskie nie jest w stanie wyegzekwować od Państwa Ukraińskiego prawa do chrześcijańskiego pogrzebu dla doczesnych szczątków mojego siostrzanego rodzeństwa.

A Rzymsko-Katolicki Kościół Powszechny – mój Kościół – w tej sprawie milczy. Czy te kosteczki, te dzieci są nadal stroną “konfliktu polsko-ukraińskiego”, tak jak wtedy, gdy 36-letni Juchym Orluk zabijał 6-letnią Tereskę Gaczyńską oraz sześciodniowe niemowlę ?

Jeśli się mylę, jeśli błądzę – to czy Wasza Eminencja znajdzie czas, aby mnie wesprzeć w rozterkach, doradzić, w ogóle odpowiedzieć ?
 Proszę przyjąć wyrazy czci i szacunku

Wiesław Tokarczuk
 Kraków


Do wiadomości:
 1.Maria H. Szeptycka
 prof. dr hab.  Warszawa

 2.ksiądz Tadeusz Isakowicz – Zaleski
 Fundacja im. Brata Alberta

 3.o.Ireneusz Kondrów
 Fundacja Metropolity Andrzeja Szeptyckiego -  Hruszowice 62

 4. Mirosław Murynowicz
 profesor Katolickiego Uniwersytetu Ukraińskiego
 Lwów 79005 Ukraina

Stanisław Woczeja 

przedruk ze strony 

TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW LWOWA i KRESÓW POŁUDNIOWO - WSCHODNICH

Komentarz do filmu dokumentalnego produkcji polskiej pod tytułem „Niewygodny” zrealizowanego przez Grzegorza Linkowskiego, wyświetlonego w niedzielę, 22.08.2010r w programie TVP1  o godz. 10:55.

            Film ten był typowym przykładem w TVP do lansowania za pieniądze Polaków „jedynej słusznej wersji historii” Andrieja Szeptyckiego w wydaniu nacjonalistów ukraińskich. Główną sentencją filmu, jest ukazanie bezzasadności działania przeciwników beatyfikacji metropolity A. Szeptyckiego, czemu w sposób doskonały służy treść i forma filmu. Bo czego się jego czepiają, przecież jemu się to wręcz należy! Trzeba podkreślić, że tylko niewielka część narodu ukraińskiego, wyznania bizantyjsko- ukraińskiego, szczególnie na dzisiejszej Ukrainie zachodniej potrzebuje „bohaterów”, bo takie jest tam zapotrzebowanie. Andriej Szeptycki (1865-1944), metropolita lwowski i halicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (dawniej nazywany grecko-katolickim) został Ukraińcem z wyboru, bo tak to kiedyś wyglądało w Galicji Wschodniej (a w II RP Małopolsce Wschodniej), że w rodzinie część osób poczuwało się lub było Ukraińcami, część Polakami. A. Szeptycki jest cały czas osobą kontrowersyjną ze względu na swoją działalność i poglądy, znane z okresu, w którym był metropolitą. A beatyfikacja A. Szeptyckiego byłaby swego rodzaju policzkiem wymierzonym Polakom, szczególnie tym,  którzy doświadczyli skutków jego polityki oraz tym, którzy znają jaką działalność prowadził metropolita, takim jak np. Kresowianie, ich potomkowie oraz części historyków polskich zajmującym się historią Kresów. Jest rzeczą niesamowitą, wręcz kpiną z Polaków, że w TVP za polskie pieniądze promuje się metropolitę A. Szeptyckiego (Ukraińca), potencjalnego kandydata do beatyfikacji, osobę, która przez cały okres bycia metropolitą podejmowała działania „niezbyt przyjazne” Polakom i państwu polskiemu. Czuł się Ukraińcem, reprezentował interesy Ukraińców i był wierny „swojej wizji Ukrainy”. W filmie, moim zdaniem celowo pominięto podanie przyczyn sprzeciwu kardynała Stefana Wyszyńskiego, dotyczących procesu beatyfikacyjnego Andrzeja Szeptyckiego oraz pominięto sprzeciw części społeczeństwa polskiego skupiając się w sposób wybiórczy na niektórych zagadnieniach. Pominięto ukazanie w sposób rzetelny stosunku metropolity do Polaków i państwa polskiego. Dokumenty przedstawione i cytowane w filmie, jako wręcz potwierdzające pozytywną rolę A. Szeptyckiego były nieliczne i  dyskusyjnej wartości np. w brudnopisie tekst bez podpisu. Dlaczego autor filmu nie skorzystał z dokumentów będących w zasobach archiwów niemieckich, radzieckich, polskich i watykańskich, dotyczących działalności metropolity A. Szeptyckiego? Może nie był tym zainteresowany? Pominięto też ukazanie stosunku metropolity do Sowietów. Cały prawie godzinny film był zaprezentowany przez TVP  w porze największej oglądalności, pod względem dokumentalnym jest nader ubogi, a w pamięci utkwiły mi w zasadzie tylko ulice miast, w których znajduje się główny „tropiciel historii” grecko-katolicki ksiądz Stefan Batruch oraz obraz wyjątkowo nielicznych osób świadczących o zasługach metropolity „mocno dyskusyjnych”, oraz jedna opinia odbiegająca od celu wyznaczonego przez twórców filmu. W filmie przedstawiciel Instytutu Yad  Vashem w Izraelu jednoznacznie wyraził pogląd, dlaczego  A. Szeptycki nie ma tytułu „sprawiedliwego wśród narodów świata” . Poza tym przykładem nie podano w zasadzie niezależnej opinii osoby, która by inaczej, nawet krytycznie oceniała działalność metropolity i podała co faktycznie było przyczyną protestów związanych z jego procesem beatyfikacyjnym.

            Film ten jest typowym przykładem, jak za polskie pieniądze promować przedstawiciela części narodu ukraińskiego wyznania bizantyjsko- ukraińskiego „któremu do świętości brakuje tylko cudu” . Jest to szczególnie rażące dla szeregu Polaków gdy uniemożliwia się, czasem ogranicza możliwość korzystania ze środków masowego przekazu, w tym TVP możliwości ukazania tragicznych losów Polaków zamieszkujących dawne tereny II RP. Czasem, kiedy już szczęśliwie film lub program zostaje dopuszczony do emisji w TVP są to godziny nocne o małej oglądalności. Wg. mojej wiedzy część filmów i programów nie została dopuszczona do emisji. Dlaczego? Tajemnicza sprawa, co się dzieje z filmem angielskim, będącym w zasobach TVP, a dotyczącym SS „Galizien”? Może TVP pokazałaby nakręcony niedawno film rosyjski o OUN-UPA, który może by wniósł nowe spojrzenie na działalność nacjonalistów ukraińskich. Metropolita A. Szeptycki jest cały czas oskarżany o wspomaganie skrajnego nacjonalizmu oraz kolaborację z Niemcami w czasie II wojny światowej. Do dnia dzisiejszego postawa części duchowieństwa obrządku bizantyjsko- ukraińskiego budzi niechęć  i jest obciążana winą za mordy na obywatelach II RP różnych narodowości np.: Polakach, Żydach, Ukraińcach,  Czechach, Ormianach. Oczywiście wśród duchowieństwa bizantyjsko- ukraińskiego znajdowali się co prawda nieliczni duchowni, którzy sprzeciwiali się niekiedy czynnie chroniąc, ostrzegając, pomagając osobom zagrożonym  mordami z rąk nacjonalistów ukraińskich. Często płacili najwyższą cenę- byli w sposób okrutny mordowani. W filmie zwrócono uwagę na osoby ocalałe, narodowości  żydowskiej. Historycy polscy oraz Kresowianie opisali wszystkie znane im fakty odnośnie przedstawicieli kościoła bizantyjsko- ukraińskiego, których obciążają winą za mordy na Polakach jak również tych, dzięki którym Polacy ocaleli.
A oto tylko niektóre z cytatów autorów książek i artykułów , które opisują działalność A. Szeptyckiego:

A. Bolianowśki  (dotyczy 14 ochotniczej dywizji SS „Galizjen”):  „do wiadomości o tworzeniu ukraińskiej jednostki ze zrozumieniem odniósł się metropolita Andrzej Szeptycki. Dzięki temu dywizja, jako jedna z nielicznych jednostek SS, otrzymała opiekę duszpasterską. Posługę kapłańską pełniło w niej 12 kapelanów wojskowych.”

Grzegorz Motyka:  „ Na początku lipca banderowcy nakazali zorganizowanie licznych manifestacji, mających na celu poparcie rządu Stećki. Tymczasem z niezręczności sytuacji zdał sobie sprawę metropolita Szeptycki. W liście do Melnyka wyraźnie zaznaczył, iż poparł OUN kierowaną przez niego i banderę oraz wezwał ich do porozumienia.”

Norman Daves:  „ Nie był niczym wyjątkowym fakt że najwybitniejszy patron ukraińskiego ruchu narodowego w Galicji, hrabia Andrzej Szeptycki (Andrij Szeptyćkyj, 1865-1944), od r.1900 unicki arcybiskup Lwowa, był kochającym starszym bratem polskiego nacjonalisty, gen. Stanisława Szeptyckiego (1867-1946).”

Witalij Masłowśki : „Hierarchowie Greko-katolickiej cerkwi, na czele z metropolitą Andrzejem Szeptyckim  aprobują działalność OUN- banderowców, witają zwycięską armię niemiecką.”

„Ton całej tej bufonadzie następnie milczenie spowodowało posłanie metropolity Andreja Szeptyckiego z  pierwszego lipca 1941r, początkowo opublikowane w Ukrajińśkych Szczadiennych Wistiach” a następnie przedrukowane we wszystkich okupacyjnych gazetach. Tu metropolita „Posztywo” witał „Akt  30 czerwca” i wychwalał działania hitlerowskiej okupacji.”

Kolf dał mi do przeczytania list metropolity do Himmlera…

„Metropolita prosił, ażeby ukraińskiej policji, która bez wyjątku składała się z jego wiernych nie używać do akcji przeciwko Żydom”. Otóż ukraińska policja w dystrykcie „Galicję” już od pół roku wyłapywała i zabijała Żydów (pisano już o tym w poprzednich rozdziałach), a o tym milczały wszystkie ogniwa społeczności od nacjonalistów po klerykałów. Nie ma żadnego dowodu na to, ażeby ktoś złożył protest ustnie czy pisemnie w obronie ludności żydowskiej, którą straszliwie mordowali tysiącami”

Czesław Partacz: „Raporty krajowe oceniały pozytywnie działania metropolity Szeptyćkiego z lat 1942- 1944. Jego listy pasterskie odczytywano jako potępienie mordów na Polakach.  Ale po przeszło 50-ciu latach rodzi się wątpliwość. Obecna ich analiza wykazuje, iż nie było tam w ogóle mowy o Polakach. Listy te potępiały mordy nacjonalistów ukraińskich na inaczej myślących Ukraińcach czy mordach banderowców swoich polskich żon, matek, czy sióstr.”

Zdzisław Konieczny: „ Również biskup przemyski, Franciszek Barda zwrócił się do rzymsko- katolickiego arcybiskupa lwowskiego Bolesława Twardowskiego z prośbą o podjęcie rozmów z metropolitą Andrzejem Szeptyckim, aby ten wystąpił przeciwko mordowaniu Polaków na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Interwencje abp. B. Twardowskiego u metropolity A. Szeptyckiego nie dały rezultatu.”

 „W odpowiedzi na protesty i manifestacje polskie, skierowane przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, metropolita A. Szeptycki stanął w jego obronie, uznając go za sprawiedliwy i twierdząc, że „wszyscy Ukraińcy uważają Chełmszczyznę za starą ukraińską krainę, która nie tylko geograficznie jest ściśle powiązana z Ukrainą, ale także w dawnych wiekach należała do ukraińskiego państwa.”

W poglądach A. Szeptyckiego od 1904 do 1918 r. zaszły poważne zmiany. Z  jego listów pasterskich wynika, że stał się zwolennikiem uczynienia z cerkwi unickiej, cerkwi o charakterze narodowym- ukraińskim. List biskupów unickich z 21 lutego 1918r. określał wyraźnie obowiązki duchownych unickich mających reprezentować interesy narodu ukraińskiego. Oznaczało to zezwolenie na „ruszczenie” Polaków obrządku grecko- katolickiego, a także opowiedzenie się za polityką narodowców ukraińskich skierowaną przeciwko Polakom i ich dążeniom do stworzenia państwa, w skład którego weszłaby Galicja Wschodnia oraz Chełmszczyzna.” 

Ks. Tadeusz Isakowicz- Zalewski: „ Jednak przyszły arcybiskup jako młody człowiek przeszedł z kolei na obrządek grecko-katolicki (co jednoznaczne było z wyborem narodowości ukraińskiej), zostając zakonnikiem a później metropolitą lwowskim i zwierzchnikiem całego owego obrządku.”

„Metropolita lwowski obrządku grecko- katolickiego, Andrzej Szeptycki zarządził modły dziękczynne w e wszystkich cerkwiach archidiecezji w niedzielę 6 lipca 1941r. za wyzwolenie Ukrainy i w intencji zwycięskiej hitlerowskiej armii. Sam takie nabożeństwo odprawił w katedrze Św. Jura we Lwowie o godz. 10:00 (…) z kolei  gdy Niemcy zdobyli Kijów, wysłał nawet gratulacje do Hitlera. Błędem było też udzielenie poparcia dla zbrodniczej Dywizji SS „Galizien” która 23 kwietnia 1943 r. świętowała swoje powstanie we lwowskiej katedrze greckokatolickiej.”

„Wspomnieć trzeba też brata metropolity, o. Klemensa Szeptyckiego, który w swoim grecko- katolickim klasztorze uratował żydowskie dzieci w tym Daniela Rotfelda, późniejszego polskiego ministra spraw zagranicznych”.

„Z kolei rozdział pt. „Zabójstwo brata współobywatela” nacjonaliści ukraińscy, w tym także niektórzy duchowni, od razu tłumaczyli, że takim bratem, którego nie wolno zabijać, nie jest z pewnością ani Żyd, ani Lach. Morderstwa na tych ostatnich metropolita potępił dopiero w połowie 1944 r., a więc już po wkroczeniu Armii Czerwonej. Popełnił wtedy jednak jeszcze jeden błąd, wysyłając kolejny list hołdowniczy tym razem do Józefa Stalina, w którym dziękował mu za przyłączenie Lwowa i Kresów Wschodnich  do ZSRR.”

Aleksander Korman: „Jedną z zasadniczych przyczyn eskalacji ukraińskiego ludobójstwa kresowej ludności polskiej w czasie ostatniej wojny światowej, było stanowisko zajmowane przez Jego Ekscelencję Metropolitę greko- katolickiego we Lwowie ks. abpa. Andrjeja Szeptyckiego- inspirujące w zakamuflowanej formie antylechicką nienawiść . Po tragedii wrześniowej w 1939 R. Ks. abp. Szeptycki zalecał stawianie Kurchanów – mogił w każdej wsi wraz z przymówieniami i teatralnymi uroczystościami pogrzebowymi zmarłej Polski.”

            „W okresie IIRP OUN prowadziła akcje szpiegowskie, sabotażowe i dywersyjne. Warto nadmienić, że broń i amunicja była dostarczana nielegalnie z Niemiec do Polski, Szczególnie intensywnie na wiosnę 1939 roku, wykorzystując handlowe dostawy towarów dla ukraińskich organizacji. Ujawniono m.in. nielegalne składowanie znacznej ilości broni i amunicji pochodzenia niemieckiego w rozległych podziemiach katedry grecko- katolickiej pw. św. Jura we Lwowie, będącej pod zarządem metropolity J.E. abpa A. Szeptyckiego. Broń ta miała być użyta do uzbrojenia jednej dywizji rebeliantów ukraińskich – nielojalnych obywateli polskich- którzy mieli wywołać antypolskie powstanie na tyłach frontu, w przypadku niemieckiej agresji na Polskę”

            Wasyl Iwaniszyn pisze, że bezspornym faktem jest, iż „OUN była dzieckiem grecko- katolickiej cerkwi, ale dzieckiem któremu było za ciasno w ramach polityki metropolity”

            Józef Moskal z Dubowicy pow. Kałusz – przypadkowy świadek (więzień)rozmowy ,między Ukraińcami sprawie mordowania kresowej ludności polskiej.

            „Nasz arcybiskup metropolita Szeptycki na naradzie we Lwowie powiedział: „dzisiaj nadeszła ta chwila, że naród ukraiński może zdobyć swoją wolność i niezależność, dziś lub nigdy, tylko trzeba wziąć się mocno za ręce i trzeba oczyścić naszą ukraińską ziemię, ukraińska ziemia tylko dla Ukraińców nie może na niej stąpać na niej jedna noga wilków i obcokrajowców. Trzeba jak najszybciej wybrać kąkol z łanu pszenicy i spalić, aby nie niszczył dobrego ziarna.” (…)”

            Z rozprawy doktorskiej ks. Adama Kubasika

            „Szeptycki nie wydał żadnego listu pasterskiego piętnującego zbrodnie na Polakach.  W prawdzie na wniosek władz niemieckich wydał list pasterski z dnia 21.11.1942r. o nie zabijaniu, ale dotyczył nie zabijania Niemców i zabójstw pomiędzy rodakami Ukraińcami, walki bratobójczej pomiędzy banderowcami i melnykowcami.”

„W pałacu świętojurskim, metropolita Szeptycki udzielał audiencji wysokim funkcjonariuszom hitlerowskim, SS i Abwery. Już 30 lipca 1941 r. metropolita udzielił audiencji delegacji specjalnego batalionu „Nachtigall”- który wcześniej wkroczył do Lwowa na czele z Romanem Suchewyczem, Hansem Kochem i Teodorem Oberl Änderem oraz bojówkarzom OUN, którzy już zdążyli dokonać pierwszych pogromów Żydów we Lwowie.”

„Udzielał audiencji szefowi Abwery adm. W. Canarisowi w związku z formowaniem dywizji SS – Galizien płk.  Bisonza, wojskowemu referentowi OUN-b i zrazem głównemu komendantowi UPA Hautmannowi Romanowi  Suchewyczowi  ps. Taras Czuprynka, odznaczonemu niemieckim orderem… Eisenkreutz- Krzyżem Żelaznym , za zasługi dla hitlerowskich Niemiec”

„Lider OUN-m Adndrij  Melnyk nie zdążył opuścić Lwowa przed frontem wschodnim, wobec czego metropolita Szeptycki przechowywał go w swoim pałacu świętojurskim, a następnie ułatwił ucieczkę ze Lwowa w stroju duchownego.”

„W okresie apogeum totalnej rzezi Polaków w kościołach rzymsko-katolickich na Wołyniu i poza nim- na terenie wsi, a także niektórych miasteczek kresowych- metropolita wydaje list pasterski z dnia 10 sierpnia 1943r., w którym wyraża pogląd wstrząsający i bulwersujący czytelnika czy słuchacza polskiego, a mianowicie usprawiedliwia niejako mordy i rzezie popełniane w dobrych zamiarach.”

„Metropolita Szeptycki uważany był za współodpowiedzialnego za śmierć setek tysięcy zarówno Polaków, Żydów, Ormian, Rosjan, a także i swoich rodaków- Ukraińców, którzy się nie zgadzali z zasadami ideowymi i zbrodniczą praktyką OUN i UPA. Wydaje się- że metropolita Szeptycki ponosi moralną odpowiedzialność za ludobójstwo popełniane przez OUN i UPA, przede wszystkim na polskich obywatelach. W tej sytuacji, zrozumiałe jest, że otwarcie informacyjnego procesu beatyfikacyjnego spotkało się z licznymi protestami …    Jednym z protestujących był prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński, który złożył niezwłocznie protest jeszcze w roku 1958, a drugi w roku 1962. Protestowali przeciwko beatyfikacji metropolity Szeptyckiego również świeccy , a także i duchowni np. ks. Kanonik Władysław Żak, proboszcz potrafi rzymsko-katolickiej we Lwowie- Skniłowie, sąsiadujący z posiadłościami metropolity i znający z tego tytułu wiele istotnych szczegółów jego osobowości i działalności. Za pośrednictwem kardynała bpa Bolesław Kominka we Wrocławiu, ks. W. Żak otrzymał pisemne podziękowanie od Papieża Pawła VI z nadaniem mu tytułu szambelana, wraz z obietnicą, że Szeptycki nigdy nie będzie beatyfikowany.”

            Wiktor Poliszczuk: „ Udział policji ukraińskiej eksterminacji Żydów doprowadził do wystosowania przez arcybiskupa Andreja Szeptyckiego listu do Heinricha Himmlera, w którym prosił go o nie wykorzystywanie Ukraińców w procederze wyniszczania Żydów.”

Mieczysław Dobrzański:  „6 lipca (1941 r.- dop. S. W.) powstała tzw. Ukraińska Rada Narodowa a na jej czele  z tytułem prezydenta stanął metropolita Andrzej Szeptycki, następnego dni a Hitler rozpędził „władzę ukraińską” i przywołał banderowców do porządku.”


Kiedy w przedstawianiu swoich poglądów skończy się „embargo” nałożone przez TVP na niektóre tematy dotyczące bolesnej historii dawnych kresów II RP?

Czy TVP jest w tak dobrej kondycji finansowej, że stać ją za polskie pieniądze promować Ukraińca tak bardzo kontrowersyjnego dla szeregu Polaków?

Czy film ten nie powinien być finansowany ze środków finansowych zwolenników beatyfikacji A. Szeptyckiego?

Celem powyższego artykułu jest pokazanie w sposób bardziej wszechstronny A. Szeptyckiego i ocen jego działalności w opinii autorów publikacji, zarówno polskich jak i ukraińskich. Tekst tego artykułu może być wykorzystany przez czytelników do apelu do TVP o wszechstronne pokazywanie historii i postaci historycznych budzących kontrowersje oraz o jednakowe traktowanie  (odnośnie dostępu do czasu antenowego TVP)