Miejsca Pamieci Narodowej Przemysla

Miejsca Pamięci Narodowej Przemyśla

/wybrane przykłady/

Przemyśl - Cmentarz Główny - wspólna kwatera zawierająca ziemię z mogił uczestników Powstania Listopadowego-1831 r. i Powstania Styczniowego-1863 r. - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Główny - pamiątkowy krzyż zawierający napis o treści:

"Braciom i rodzinom pomordowanym przez carat moskiewski za wierność dla Kościoła i Polski w Krożach 1894" - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Wojskowy przy ul. Przemysława - obelisk poświęcony poległym Legionistom Polskim, który został przeniesiony tutaj z Cmentarza Głównego. Napis na obelisku brzmi:

"Poległym Legionistom Polskim 1914-1918 w 70 rocznicę odzyskania Niepodległości Polski staraniem Towarzystwa Przyjaciół Miasta i Regionu ten pamiątkowy obelisk uratowano od zniszczenia , odnowiono i postawiono w nowym miejscu" - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - widok na Pomnik Orląt Przemyskich , odbudowany w nowej lokalizacji w 1994 roku i upamiętniający młodzież polską , która walczyła i ginęła za Ojczyznę w latach 1918-1921. Pierwotnie pomnik ten , wybudowany w 1938 roku , znajdował się na Placu Konstytucji jednak został on zniszczony przez nacjonalistów ukraińskich latem 1940 roku - zdjęcie P.Jaroszczak.

Krótko o historii pomnika "Orląt Przemyskich" , źródło - Z Konieczny "Walki polsko-ukraińskie w Przemyślu i okolicy listopad-grudzień 1918" - Przemyśl 1993.

Pierwsza inicjatywa budowy pomnika "Orląt Przemyskich" wyszła od uczniów gimnazjum zasańskiego (im. K.Morawskiego w Przemyślu) w roku 1924 , ale jego budowę zrealizował dopiero Komitet Społeczny , powołany w roku 1936. Przewodniczącym Komitetu był prezydent miasta Leonard Chrzanowski. Pomnik wzniesiono wg. projektu inż. Jana Turkowskiego a rzeźby wykonano wg. projektu profesora Akademii Sztuk Pięknych we Lwowie - Józefa Starzyńskiego . Odsłonięcie pomnika nastąpiło 11 listopada 1938 roku i było podniosłą manifestacją patriotyczną mieszkańców miasta. Nacjonaliści ukraińscy podjęli w roku 1939 nieudaną próbę wysadzenia "Pomnika Orląt" . Z tych samych kręgów wyszły starania, czynione w okresie okupacji niemieckiej u władz Przemyśla a także w Berlinie , o zburzenie pomnika. Po uzyskaniu zgody , rozbiórki pomnika dokonał (latem 1940 roku) Józef Pajdasz - Ukrainiec, skazany za ten czyn i współpracę z Niemcami, wyrokiem sądu w 1946 roku , na 6 lat więzienia. Po zakończeniu II wojny światowej podejmowano bezskuteczne próby odbudowy "Pomnika Orląt" i dopiero po zmianie sytuacji politycznej z inicjatywy Stowarzyszenia Pamięci Orląt Przemyskich rozpoczęto w roku 1989 pracę nad odbudową (w nowej lokalizacji - P.J.) zniszczonego w czasie okupacji niemieckiej pomnika.

Przemyśl - Cmentarz Komunalny na Zasaniu - kwatera z bezimiennymi grobami Obrońców Przemyśla z 1918 roku - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Wojskowy przy ul. Przemysława - Grób Nieznanego Żołnierza zawierający bezimienne szczątki żołnierza poległego w 1918 roku na przedpolach Przemyśla w czasie walk pod Niżankowicami. Inskrypcja na płycie grobu brzmi: "Nieznanemu Żołnierzowi Rodacy 31 V MCMXXV" - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - grobowiec Orląt Przemyskich na Cmentarzu Głównym przy ul.Słowackiego - zdjęcie P.Jaroszczak.

/nazwiska umieszczone na tablicach grobowca Orląt Przemyskich/

Polegli w obronie Kresów Wschodnich w 1918 roku:

1. Stanisław Artwiński - sł.Uniwersytetu, lat 24 (podpor. W.P.)

2. Tadeusz Durkacz - uczeń 7 klasy , lat 17 (żołnierz W.P.)

3. Tadeusz Kędzierski - sł.Uniwersytetu, lat 18 (żołnierz W.P.)

4. Józef Kędzierski - uczeń 8 klasy, lat 18 (żołnierz W.P.)

5. Wacław Motyka - uczeń 8 klasy , lat 17 (plutonowy W.P.)

6. Stanisław Osostowicz - uczeń 7 klasy , lat 17 (kapral W.P.)

7. Władysław Ryż - uczeń 8 klasy , lat 19 (żołnierz W.P.)

8. Marian Schultz - uczeń 8 klasy , lat 19 (żołnierz W.P)

9. Alfons Różycki - uczeń 4 klasy gimnazjum, lat 18 (jedn. ochotnicza W.P.)

10. Nikodem Sozański - absolwent Szkoły Realnej , lat 23 (jedn. ochotnicza W.P.)

11. Ferdynand Nowak - uczeń Krajowej Szkoły Kupieckiej, lat 15 (żołnierz W.P.)

12. Mieczysław Zaleszczyk - uczeń Krajowej Szkoły Kupieckiej, lat 17 (żołnierz W.P.)

13. Adam Płonka - uczeń 7 klasy gimnazjum, (jedn. plut. 37 P. W.P.)

Przemyśl - grobowiec Ireny Benschówny na Cmentarzu Głównym. Urodzona pod Poznaniem (ojciec Niemiec, matka Polka) była początkowo sanitariuszką w armii pruskiej, z którą przybyła do Przemyśla. Po jej wycofaniu I. Benschówna wstąpiła do 6 pułku legionów , z początku jako sanitariuszka , a później ,w czasie walk o Przemyśl w 1918 roku , jako zwykły żołnierz wzięła udział w bitwie pod Niżankowicami 13 grudnia 1918 roku. Po otoczeniu przez Ukraińców oddziału polskiego i otrzymaniu rozkazu wycofaniu się I.Benschówna chwyciła za karabin i z okrzykiem "Bracia za mną naprzód" rzuciła się na wroga ginąc ugodzona kulą w głowę - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Komunalny na Zasaniu - kwatery żołnierzy Wojska Polskiego poległych we wrześniu 1939 roku. Jest tutaj tez specjalnie wydzielona kwatera dla żołnierzy polskich poległych i pomordowanych przez ukraińskie bojówki dywersyjne OUN i UPA w latach 1939-1947 gdzie znajdują się 2 zbiorowe mogiły i 59 pojedynczych , w których pochowano 110 ofiar. - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Wojskowy przy ul. Przemysława - znajdują się tutaj kwatery żołnierzy Wojska Polskiego poległych w walce z Niemcami we wrześniu 1939 roku oraz mogiły 18 żołnierzy polskich zamordowanych skrytobójczo przez dywersyjne bojówki ukraińskie OUN w służbie niemieckiej. Na cmentarzu tym znajduje się rownież wydzielona kwatera żołnierzy polskich z lat 1944-1947, którzy zginęli zamordowani skrytobójczo przez UPA lub polegli w walce z nimi w obronie życia i mienia ludności polskiej na terenie powiatu przemyskiego i okolic. Na tej kwaterze spoczywa 250 ofiar. - zdjęcie P.Jaroszczak.

Kruhel Wielki koło Przemyśla, wspólna mogiła leśniczego Stanisława Wojtowicza i syna Adolfa, którzy zostali zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich 28 września 1939 r. - zdjęcie ze zbiorów Instytutu Kresów Wschodnich w Przemyślu.

Przemyśl - Cmentarz Główny grobowiec Jana Gołubickiego (pseud. Kowalewski) , kolejarza zmarłego w 1944 roku , który mając rozkaz zniszczyć pociąg spowodował wypadek jednocześnie sam siebie pozbawiając życia - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Wojskowy przy ul. Przemysława - grobowiec żołnierzy AK - KEDYW : Adama Zięby i Zygmunta Korzeniowskiego.

Kpr. pchor. AK Adam Zięba (pseud. Kibic) poległy 27 maja 1944 roku w pobliżu Orzechowiec , gdzie - otoczony przez Niemców - bronił się do ostatniego naboju, po czym rozerwał się granatem, by nie dostać się w ręce wroga. Kpr. pchor. AK Stanisław Korzeniowski (pseud.Wilga) zginął 2 czerwca 1944 roku w okolicy Kosienic podczas ubezpieczania zrzutowiska - ratując życie kolegom ściągnął na siebie obławę - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Wojskowy przy ul. Przemysława - pomnik upamiętniający żołnierzy Armii Krajowej - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Cmentarz Wojskowy przy ul. Przemysława - pomnik upamiętniający Polaków z Kresów Wschodnich pomordowanych przez NKWD. Inskrypcja na pomniku brzmi: " Polakom z Kresów pomordowanym przez NKWD w latach 1939-1946" - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - Kościół Karmelitów - tablica poświęcona pamięci oficerów i policjantów wymordowanych wiosną 1940 roku przez NKWD w Katyniu, Miednoje i Charkowie. - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyślanie - ofiary zbrodni Katyńskiej w 1940 roku

"Ściana Śmierci" na Małym Rynku na Zasaniu przy ul. Poniatowskiego. Tutaj 31 grudnia 1943 roku Niemcy rozstrzelali dziesięciu polskich zakładników w odwet za zastrzelenie (28 grudnia 1943) przez organizację podziemną agenta gestapo , urzędnika pocztowego, Stanisława Szajnę - zdjęcie P.Jaroszczak.

Zakładnicy rozstrzelani na Małym Rynku na Zasaniu:

1. Muszakiewicz Zdzisław z Przemyśla

2. Husak Grzegorz z Posady Nowomiejskiej

3. Hrynkiewicz Michał z Posady Nowomiejskiej

4. Hys Mikołaj z Posady Nowomiejskiej

5. Tycka Henryk z Kresowa

6. Plis Stanisław z Przemyśla

7. Gaweł Antoni z Lipowicy

8. Peczek Władysław z Przemyśla

9. Rowiński Kazimierz z Przemyśla

10. Kulon Walenty z Siedliska-Łazy

Miejsce straceń przy ul. Lwowskiej (dawniej teren Fabryki Wozów na Błoniu przy ul.Mickiewicza). Tutaj 27 listopada 1943 roku Niemcy rozstrzelali dziesięciu polskich zakładników w odwet za spalenie (26 listopada 1943) przez żołnierzy AK Fabryki Wozów na Błoniu , pracującej na potrzeby niemieckiej armii. Na murze widoczne są , podkreślone czerwoną farbą, ślady po kulach - zdjęcie P.Jaroszczak.

Zakładnicy rozstrzelani na terenie Fabryki Wozów na Błoniu:

1. Gaweł Stanisław z Przemyśla

2. Józefowicz Tadeusz z Przemyśla

3. Panczyj Stanisław z Przemyśla

4. Leszczyński Stanisław z Przemyśla

5. Kiełt Eugeniusz z Przemyśla

6. Rusiecki Jan z Przemyśla

7. Paczkowski Andrzej z Przemyśla

8. Grojecki Oskar z Żurawicy

9. Wrona Bronisław z Żurawicy

10. Kossak Andrzej z Żurawicy

Przemyśl, budynek , przy ul. Krasińskiego. Tutaj w latach 1941-1944 zmieściła się siedziba Gestapo zaś w latach 1944-1956 siedziba Urzędu Bezpieczeństwa - zdjęcie P.Jaroszczak.

Fragmenty treści napisów z dwóch pamiątkowych tablic umieszczonych na budynku:

pierwsza tablica : "Tu mieściła się siedziba Gestapo. W tym budynku w latach 1941-1944 byli więzieni i katowani Polacy walczący o wolność ".

druga tablica : "Tu mieściła się siedziba Urzędu Bezpieczeństwa NKWD . W tym budynku w latach 1944-1956 byli więzieni i katowani Polacy walczący o prawdziwą wolność Ojczyzny".

Przemyśl - Cmentarz Komunalny na Zasaniu - kwatera żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1946 roku w walkach z UPA - zdjęcie P.Jaroszczak.

1. Barłag Jan

2.Kluczniak Florian

3.Rydzyński Edmund

4.Kwestarz Kazimierz

5.Łobacz Michał

6.Naskreski Kazimierz

7.Ściebor Kazimierz

8.Janiszewski Antoni

9.Marecki Ludwik

10.Kopytowicz Bolesław

11.Bury Jan

12.Wojciechowski Zygmunt

13.Łoboda Francieszek

14.Rokicki Tadeusz

15.Kędziora Kazimierz

16. Wojciechowski Edmund

Ofiary nacjonalistów ukraińskich

Przemyśl - Kościół Karmelitów - tablica poświęcona pamięci Polaków pomordowanych na Kresach Południowo -Wschodnich w latach 1942-1948 przez OUN-UPA - zdjęcie P.Jaroszczak.

Przemyśl - cmentarz Wojskowy przy ul. Przemysława - pomnik upamiętniający Polaków z Kresów Wschodnich pomordowanych przez OUN-UPA, uroczyście odsłonięty w dniu 19 lipca 2003 r. - zdjęcia P.Jaroszczak.

Inskrypcja na pomniku brzmi:

... Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże ... zapomnij o mnie ...

W hołdzie Polakom pomordowanym w latach 1943-1945 na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej także tym, którzy opuścili rodzinne strony uchodząc przed terrorem i zagładą z rąk OUN-UPA w 60 rocznicę tej wielkiej tragedii - Rodacy, Przemyśl , lipiec 2003 r.

Fragment pomnika przedstawiający mord na polskich dzieciach dokonany przez OUN-UPA. Dzięki staraniom środowisk ukraińskich , na polecenie wiceprezydenta miasta Dariusza Iwaneczko, w 2008 r. zdemontowano niewielką rzeźbę (około 50 cm wysokości) stanowiącą część upamiętnienia i przedstawiającą dzieci związane drutem kolczastym. Bulwersuje szczególnież fakt, że rozpoczęto usuwanie upamiętnień od ofiar, a nie od sprawców zbrodni. Od wielu lat w okolicach Przemyśla jest wiele nielegalnych pomników ku czci członków OUN-UPA, które postawiono bez jakichkolwiek pozwoleń. Miejscowe władze nie reagują na to od lat. - zdjęcie P.Jaroszczak.